Trebellius Pollio. Vita Gallieni I

1. Capto Valeriano, (enimvero unde incipienda est Gallieni vita, nisi ab eo praecipue malo, quo eius vita depressa est ?) nutante re. p., cum Odenatus iam orientis cepisset imperium, Gallienus comperta patris captivitate gauderet, vagabantur exercitus, murmurabant --- duces, erat [omnium], --- maeror, [quod] --- imperator --- Romanus in Persida serviliter teneretur --- ior omnium --- quod Gallienus na --- pater facto sic --- moribus re p. --- perdiderat. Gallieno igitur et Volusiano conss. Macrianus et Ballista in unum coeunt, exercitus reliquias convocant et, cum Romanum in oriente nutaret imperium, quem facerent imperatorem, requirunt, Gallieno tam neglegenter se agente, ut eius ne mentio quidem apud exercitum fieret. Placuit denique, ut Macrianum cum filiis suis imperatores dicerent ac rem p. defensandam capesseren --- sic igitur --- delatum est --- imperium --- Macriano --- causae Macriano --- imperandi cum filiis haec fuerunt : primum, quod nemo eo tempore sapientior ducum habebatur, nemo ad res regendas aptior; deinde ditissimus et qui privatis posset fortunis publica explere dispendia. Huc accedebat quod liberi eius, fortissimi iuvenes, tota mente in bellum ruebant, ut essent legionibus exemplo ad omnia --- militaria.

2. Ergo Macrianus --- undique auxilia --- petit occupatis a se --- partibus, quas ipse --- posuerat ita ut --- imperium --- hoc bellum instruxit --- cum par esset omnibus --- quae contra eum poterant cogitari. Idem Macrianus Pisonem, unum ex nobilibus ac principibus senatus, ad Achaiam destinavit ob hoc, ut Valentem, qui illic proconsulari imperio rem p. gubernabat, opprimeret. Sed Valens comperto, quod Piso contra se veniret, sumpsit imperium. Piso igitur in Thessaliam se recepit. Ubi missis a Valente militibus cum plurimis interfectus est, ipse quoque imperator appellatus cognomento Thessalicus. sed Macrianus retento in oriente uno ex filiis, pacatis iam rebus Asiam primum venit, Illyricum petit. In Illyrico cum Aureoli imperatoris, qui contra Gallienum imperium sumpserat, duce, Domitiano nomine, manum conseruit, unum ex filiis secum habens et triginta milia militum ducens. Sed victus est Macrianus cum filio Macriano nomine deditusque omnis exercitus Aureolo imperatori.

3. Turbata interim re p. toto penitus orbe terrarum, ubi Odenatus comperit Macrianum cum filio interemptum, regnare Aureolum, Gallienum remissius rem gerere, festinavit ad alterum filium Macriani cum exercitu, si hoc daret fortuna, capiendum. Sed hi, qui erant cum filio Macriani, Quieto nomine, consentientis Odenato auctore praefecto Macriani Ballista iuvenem occiderunt missoque per murum corpore Odenato se omnes statim dedidereunt. Totius prope igitur orientis factus est Odenatus imperator, cum Illyricum teneret Aureolus, Romam Gallienus. Idem Ballista multos Emisenos, ad quos confugerant Macriani milites, cum Quieto et Thesaurorum custode interfecit, ita ut civitas paene deleretur. Odenatus inter haec, quasi Gallieni partes ageret, cuncta eidem nuntiari ex veritate faciebat. Sed Gallienus cognito, quod Macrianus cum suis liberis esset occisus, quasi securus rerum ac patre iam recepto, libidini et voluptati se dedidit. Ludos circenses ludosque scaenicos, ludos gymnicos, ludiariam etiam venationem et ludos gladiatorios dedit populumque quasi victorialibus diebus ad festivitatem ac plausum vocavit. Et cum plerique patris eius captivitatem maererent, ille specie decoris, quod pater eius virtutis studio deceptus videretur, supra modum laetatus est. Constabat autem, censuram parentis eum ferre non potuisse, votivumque illi fuisse, quod inminentem cervicibus suis gravitatem patriam non haberet.

4. Per idem tempus Aemilianus apud Aegyptum sumpsit imperium occupatisque horreis multa oppida malo famis pressit. Sed hunc dux Gallieni Theodotus conflictu habito cepit atque imperatori --- u vivum transmisit. Aegyptus{enim} --- data est --- Aemiliano --- a --- strangulato --- milites --- vitum est - -- ribus. Cum Gallienus in luxuria et inprobitate persisteret cumque ludibriis et helluationi vacaret neque aliter rem p. gereret, quam cum pueri fingunt per ludibria potestates, Galli, quibus insitum est leves ac degenerantes a virtute Romana et luxuriosos principes ferre non posse, Postumum ad imperium vocarunt, exercitibus quoque consentientibus, quod occupatum imperatorem libidinus querebantur. Contra hunc Gallienus --- exercitum duxit cumque urbem, in quam iverat --- Postumus, obsidere coepisset, defendentibus Gallis, Gallienus muros circumiens sagitta ictus est. Nam per annos septem Postumus imperavit et Gallias ab omnibus circumfluentibus barbaris validissime vindicavit. His coactus malis Gallienus pacem cum Aureliolo facit oppugnandi Postumi studio longoque bello tracto per diversas obsidiones ac proelia rem modo feliciter modo infeliciter gerit. Accesserat praeterea his malis, quod Scythae Bithyniam invaserant civitatesque deleverant. Denique Astacon tum, quae Nicomedia postea dicta est, incensam graviter vastaverunt. Denique quasi coniuratione totius mundi concussis orbis partibus etiam in Sicilia quasi quoddam servile bellum extitit latronibus evagantibus, qui vix oppressi sunt.

5. Et haec omnia Gallieni contemptu fiebant; neque enim quicquam est ad audaciam malis, ad splendorem bonis promtius quam cum vel malus timetur vel dissolutus contemnitur imperator. Gallieno et Faustiano conss. inter tot bellicas clades etiam terrae motus gravissimus fuit et tenebrae per multos dies, auditum praeterea tonitruum terra mugiente, non Iove tonante, quo motu ipsae multae fabricae devoratae sunt cum habitatoribus, multi terrore emortui; quod quidem malum tristius in Asiae urbibus fuit. Mota est et Roma, mota Libya. Hiatus terrae plurimis in locis fuerunt, cum aqua salsa in fossis appareret. Maria etiam multas urbes occuparunt. Pax igitur deum quaesita inspectis Sibyllae libris factumque Iovi Salutari, ut praeceptum fuerat, sacrificium. Nam et pestilentia tanta extiterat vel Romae vel in Achaicis urbibus, ut uno die quinque milia hominum pari morbo perirent. Saeviente fortuna, cum hinc terrae motus, inde hiatus soli, ex diversis partibus pestilentia orbem Romanum vastaret, capto valeriano, Gallis parte maxima opsessis, cum bellum Odenatus inferret, cum Aureolus perurgeret --- cum Aemiliamus Aegyptum occupasset, Gothorum pars --- a quo dictum est superius, Gothis inditum est, occupatis Thraciis Macedoniam vastaverunt, Thessalonicam obsederunt, neque usquam quies mediocriter saltem ostentata est. Quae omnia contemptu, ut saepius diximus, Gallieni fiebant, hominis luxuriosissimi et, si esset securus, ad omne dedecus paratissimi.

6. Pugnatum est in Achaia Marciano duce contra eosdem Gothos, unde victi per Achaeos recesserunt. Scythae autem, hoc est pars Gothorum, Asiam vastabant. Etiam templum Lunae ephesiae dispoliatum et incensum est, cuius operis fama satis nota per populos. Pudet prodere, inter haec tempora, cum ista gererentur, quae saepe Gallienus malo generis humani quasi per iocum dixerit. Nam cum ei nuntiatum esset Aegyptum descivisse, dixisse fertur : "Quid ? Sine lino Aegyptio esse non possumus ?" Cum autem vastatam Asiam et elementorum concussionibus et Scytharum incursionibus comperisset : "Quid", inquit, "sine afronitris esse non possum ?" Perdita Gallia risisse ac dixisse perhibetur : "Num Atrabaticis sagis tuta res p. est ?" Sic denique de omnibus partibus mundi, cum eas amitteret, quasi detrimentis vilium ministeriorum videretur affici, iocabatur. Ac ne quid mali deesset Gallieni temporibus, Byzantiorum civitas, clara navalibus bellis, claustrum Ponticum, per eiusdem Gallieni milites ita omnis vastata est, ut prorsus nemo superesset. Denique nulla vetus familia apud Byzantios invenitur, nisi si aliquis peregrinatione vel militia occupatus evasit, qui antiquitatem generis nobilitatemque repraesentet.

7. Contra Postumum igitur Gallienus cum Aureolo et Claudio duce, qui postea imperium optinuit, principe generis Constanti Caesaris nostri, bellum iniit, et cum multis auxiliis Postumus iuvaretur Celticis atque Francicis, in bellum cum Victorino processit, cum quo imperium participaverat. Victrix Gallieni pars fuit pluribus proeliis eventuum variatione decursis. Erat in Gallieno subitae virtutis audacia, nam aliquando iniuriis graviter movebatur. Denique ad vindictam Byzantiorum processit et, cum non putaret recipi se posse muris, receptus alia die omnes milites inermes armatorum corona circumdatos interemit fracto foedere, quod promiserat. Per eadem tempora etiam Scythae in Asia Romanorum ducum virtute ac ductu vastati ad propria recesserunt. Interfectis sane militibus apud Byzantium Gallienus, quasi magnum aliquid gessisset, Romam cursu rapido convolavit convocatisque patribus decennia celebravit novo genere ludorum, nova specie pomparum, exquisito genere voluptatum.

8. Iam primum inter togatos patres et equestrem ordinem albato milite et omni populo praeeunte, servis etiam prope omnium et mulieribus cum cereis facibus lampadis praecedentibus Capitolium petit. Praecesserunt etiam altrinsecus centeni albi boves cornuis auro iugatis et dorsualibus sericis discoloribus praefulgentes; agnae candentes ab utraque parte ducentae praecesserunt et decem elefanti, qui tunc erant Romae, mille ducenti gladiores pompabiliter ornati cum auratis vestibus matronarum, mansuetae ferae diversi generis ducentae ornatu quam maximo affectae, carpenta cum mimis et omni genere histrionum, pugilles flacculis, non veritate pugillantes. Cyclopea etiam luserunt omnes apenarii, ita ut miranda quaedam et stupenda monstrarent. Omnes viae ludis strepituque et plausibus personabant. Ipse medius cum picta toga et tunica palmata inter patres, ut diximus, omnibus sacerdotibus praetextatis Capitolium petit. Hastae auratae altrinsecus quingenae, vexilla centena praeter ea, quae collegiorum erant, dracones et signa templorum omniumque legionum ibant. Ibant praeterea gentes simulatae, ut Gothi, Sarmatae, Franci, Persae, ita ut non minus quam duceni globis singulis ducerentur.

9. Hac pompa homo ineptus eludere se credidit populum Romanum, sed, ut sunt Romanorum facetiae, alius Postumo favebat, alius Regiliano, alius Aureolo aut Aemiliano, alius Saturnino, nam et ipse iam imperare dicebatur. Inter haec ingens querella de patre, quem inultum filius liquerat, et quem externi utcumque vindicaverant. Nec tamen Gallienus ad talia movebatur obstupefacto voluptatibus corde sed ab his, qui circum eum erant, requirebat : "Ecquid habemus in prandio ? Ecquae voluptates paratae sunt? Et qualis cras erit scaena qualesque circenses ?" Sic confecto itinere celebratisque hecatombiis ad domum regiam redit conviviisque et epulis decursis alios dies voluptatibus publicis deputabat. Praetereundum non est haud ignobile facetiarum genus. Nam cum grex Persarum quasi captivorum per pompam - rem ridiculam - duceretur, quidam scurrae miscuerunt se Persis, diligentissime scrutantes omnia atque unius cuiusque vultum mira inhiatione rimantes. A quibus cum quaereretur, quidnam ageret illa insolentia, illi responderunt : "Patrem principis quaerimus." Quod cum ad Gallienum pervenisset, non pudore, non maerore, non pietate commotus est scurrasque iussit vivos exuri. Quod populus factum tristius, quam quisquam aestimat, tulit, milites vero ita doluerunt, ut non multo post vicem redderent.

10. Gallieno et Saturnino conss. Odenatus rex Palmyrenorum optinuit totius orientis imperium, idcirco praecipue, quod se fortibus factis dignum tantae maiestatis infulis declaravit, Gellieno aut nullas aut luxuriosas aut ineptas res agente. Denique statim bellum Persis in vindictam Valeriani, quam eius filius neglegebat, indixit. Nisibin et Carras statim occupat tradentibus sese Nisibenis atque Carrenis et increpantibus Gallienum. Nec defuit tamen reverentia Odenati circa Gallienum; nam captos satrapas insultandi prope gratia et ostentandi sui ad eum misit. Qui cum Romam deducti essent, vincente Odenato triumphavit Gallienus nulla mentione patris facta, quem ne inter deos quidem nisi coactus rettulit, cum mortuum audisset, sed adhuc viventem, nam de illius morte falso compererat. Odenatus autem Ctesifontem Parthorum multitudinem obsedit vastatisque circum omnibus locis innumeros homines interemit. Sed cum satrapae omnes ex omnibus regionibus illuc defensionis communis gratia convolassent, fuerunt longa et varia proelia, longior tamen Romana victoria. Et cum nihil aliud ageret nisi ut Valerianum Odenatus liberaret, instabat cottidie, ac locorum difficultatibus in alieno solo imperator optimus laborabat.

11. Dum haec apud Persas geruntur, Scythae in Cappadociam pervaserunt. Illic captis bello etiam vario diu acto se ad Bithyniam contulerunt. Quare milites iterum de novo imperatore faciendo cogitarunt. Quos omnes Gallienus more suo, cum placare atque ad gratiam suam reducere non posset, occidit. Cum tamen sibi milites dignum principem quaererent, Gallienus apud Athenas archon erat, id est summus magistratus, vanitate illa, qua et civis adscribi desiderabat et sacris omnibus interesse. Quod neque Hadrianus in summa felicitate neque Antoninus in adulta fecerat pace, cum tanto studio Graecarum ducti sint litterarum, ut raro aliquibus doctissimis magnorum arbitrio cesserint virorum. Areopagitarum praeterea cupiebat ingeri numero contempta prope re p. Fuit enim Gallienus, quod negari non potest, oratione, poemate atque omnibus artibus clarus. Huius illud est epitalamion, quod inter centum poetas praecipuum fuit. Nam cum fratrum suorum filios iungeret et omnes poetes Graeci Latinique epithalamia dixissent, idque per dies plurimos, ille, cum manus sponsorum teneret, ut quidam dicunt, saepius ita dixisse fertur :

Ite, agite, o pueri, pariter sudate medullis
omnibus inter vos, non mumura vestra columbae,
brachia non hederae, non vincant oscula conchae.

Longum est eius versus orationesque conectere, quibus suo tempore tam inter poetas quam inter rhetores emicuit. Sed aliud in imperatore quaeritur, aliud in oratore vel poeta flagitatur.

12. Laudatur sqane eius optimum factum; nam consulatu Valeriani fratris sui et Lucilli propinqui ubi comperit ab Odenato Persas vastatos, redactam Nisibin et Carras in potestatem Romanam, omnem Mesopotamiam nostram, denique Ctesifontem esse perventum, fugisse regem, captos satrapas, plurimos Persarum occisos, Odenatum participato imperio Augustum vocavit eiusque monetam, qua Persas captos traheret, cudi iussit. Quod et senatus et urbs et omnis aetas gratanter accepit. Fuit praeterea idem ingeniosissimus, cuius ostendendi acuminis scilicet pauca libet ponere : nam cum taurum ingentem in harenam misisset exissetque ad eum feriendum venator neque productum decies potuisset occidere, coronam venatori misit, mussantibusque cunctis, quid rei esset, quod homo ineptissimus coronaretur, ille per curionem dici iussit : "Taurum totiens non ferire difficile est." Idem, cum quidam gemmas vitreas pro veris vendidisset eius uxori atque illa re prodita vindicari vellet, subripi quasi ad leonem venditorem ivissit, deinde e cavea caponem emitti, mirantibusque cunctis rem tam ridiculam per curionem dici iussit : "Inposturam fecit et passus est." Deinde negotiatorem demisit. Occupato tamen Odenato bello Persico, Gallieno rebus ineptissimis, ut solebat, incubante Scythae navibus factis Heracleam pervenerunt atque inde cxum praeda in solum proprium reverterunt, quamvis multi naufragio perierint navali bello superati [sint].

13. Per idem tempus Odenatus insidiis consobrini sui interemptus est cum filio Herode, quem et ipsum imperatorem appellaverat. Cum Zenobia, uxor eius, quod parvuli essent filii eius, qui supererant, Herennianus et Timolaus, ipsa suscepit imperium diuque rexit, non muliebriter neque more femineo, sed non solum Gallieno, quo quae virgo melius imperare potuisset, verum etiam multis imperatoribus fortius atque solertius. Gallienus sanme, ubi ei nuntiatum Odenatum interemptum, bellum Persis ad seram nimis vindictam patris paravit collectisque per Heraclianum ducem militibus sollertis principis rem gerebat. Qui tamen Heraclianus, cum contra Persas profectus esset, a Palmyrenis victus omnes, quos paraverat, milites perdidit, Zenobia Palmyrenis et orientalibus plerisque viriliter imperante. Inter haec Scythae per Euxinum navigantes Histrum ingressi multa gravia in solo Romano fecerunt. Quibus compertis Gallienus Cleodamum et Athenaeum Byzantios instaurandis urbibus muniendisque praefecit, pugnatumque est circa Pontum, et a Byzantiis ducibus victi sunt barbari. Veneriano item duce navali bello Gothi superati sunt, cum ipse Veneriaqnus militari perit morte. Atque inde Cyzicum et Asiam, deinceps Achaiam omnem vastarunt et ab Atheniensibus duce Dexippo, scriptore horum temporum, victi sunt. Unde pulsi per Epirum, Macedoniam, Moesiam pervagati sunt. Gallienus interea vix excitatus publicis malis Gothis vagantibus per Illyricum occurrit et fortuito plurimos interemit. Quo comperto Scyhtae facta carragine per montem Gessacem fugere sunt conati. Omnes inde Scythas Marcianus varia bellorum fortuna --- quae omnes Scythas ad rebellionem excitarunt.

14. Et haec quidem Heracliani ducis erga rem p. devotio fuit. Verum cum Gallieni tantam improbitatem ferre non possent, consilium inierunt Marcianus et Heraclianus, ut alter eorum imperium caperet --- et Claudius quidem, ut suo dicemus loco, vir omnium optimum, electus est, qui consilio non adfuerat, eaque apud cunctos reverentia, ut iuste dignus videretur imperio, quemadmodum postea conprobatum est. Is enim est Claudius, a quo Constantius, vigilissimus Caesar, originem ducit. Fuit isdem socius in appetendo imperio quidam Ceronius sive Cecropius, dux Dalmatarum, qui eos et urbanissime et prudentissime adiuvit. Sed cum imperium capere vivo Gallieno non possent, huius modi eum insidiis adpetendum esse duxerunt, ut labem inprobissimam malis fessa re p. a gubernaculis humani generis dimoverent, ne diutius theatro et circo addicta res p. per voluptatum deperiret inlecebras. Insidiarum genus fuit tale : Gallienus ab Aureolo, qui principatum invaserat, dissidebat, sperans cotidie gravem et intolerabilem tumultuarii imperatoris adventum. Hoc scientes Marcianus et Cecropius subito Gallieno iusserant nutiari Aureolum iam venire. Ille igitur militibus cogitatis quasi certumprocessit ad proelium atque ita missis percussoribus interemptus est. Et quidem Cecropii Dalmatarum ducis gladio Gallienus dicitur esse percussus, ut quidam ferunt, circa Mediolanium, ubi continuo et frater eius Valerianus est interemptus, quem multi Augustum, multi Caesarem, multi neutrum fuisse dicunt. Quod veri simile non est, si quidem capto iam Valeriano scriptum invenimus in fastis : "Valeriano imperatore consule". Quis igitur alius potuit esse Valerianus nisi Gallieni frater ? Constat de genere, non satis tamen cosntat de dignitate vel, ut coeperunt alii loqui, de maiestate.

15. Occiso igitur Gallieno seditio ingens militum fuit, cum spe praedae ac publicae vastationis imperatorem sibi utilem, necessarium, fortem, efficacem ad invidiam faciendam dicerent raptum. Quare consilium principum fuit, ut milites eius quo solent placari genere sedarentur. Promissis itaque per Marcianum aureis vicenis et acceptis - nam praesto erat thesaurorum copia - Gallienum tyrannum militari iudicio in fastos publicos rettulerunt. Sic militibus sedatis Claudius, vir sanctus ac iure venerabilis et bonis omnibus carus, amicus patriae, amicus legibus, accpetus senatui, populo bene cognitus accepit imperium.

16. Haec vita Gallieni fuit, breviter a me litteris intimata, qui natus abdomini et voluptatibus dies ac noctes vino et stupris perdidit, orbem terrarum viginti prope per tyrannos vastari fecit, ita ut etiam mulieres illo melius imperarent. Ac ne eius praetereatur miseranda solertia, veris tempore cubicula de rosis fecit. Hieme summa melones exhibuit. Mustum quem ad modum toto anno haberetur, docuit. Ficos virides et poma ex arboribus recentia semper alienis mensibus praebuit. Mantelibus aureis semper stravit. Gemmata vasa fecit eademque aurea. Crinibus suis auri scobem aspersit. Radiatussaepe processit. Cum clamyde purpurea gemmatisque fibulis et aureis Romae visus est, ubi semper togati principes videbantur. Purpuream tunicam auratamque virilem eandemque manicatam habuit. Gemmato balteo usus est. Corrigias gemmeas adnexuit, cum campagos reticulos appellaret. Convivatus in publico est. Congiariis populum mollivit. Senatui sportulam sedens erogavit. Matronas ad consilium suum rogavit isdemque manum sibi osculantibus quaternos aureos sui nominis dedit.

17. Ubi de Valeriano patre comperit quod captus esset, id quod philosophorum optimus de filio amisso, dixisse fertur : "Sciebam me genuisse mortalem". [Nec defuit an ille sic dixit : "Sciebam patrem meum esse mortalem".] Nec defuit Annius Cornicula, qui eum quasi constantem principem falsus sua voce laudaret. [Peior tamen ille qui credidit.] Saepe ad tibicinem processit, ad organum se recepit, cum processui et recessui cani iuberet. Lavit ad diem septimo aestate vel sexto, hieme secundo vel tertio. Bibit in aureis semper poculis aspernatus vitrum, ita ut diceret nil esse communius. Semper vina variavit neque umquam in uno convivio ex uno vino duo pocula bibit. Concubinae in eius tricliniis saepe accubuerunt. Mensam secundam scurrarum et mimorum semper prope habuit. Cum iret ad hortos nominis sui, omnia palatina officia sequebantur. Ibant et praefecti et magistri officiorum omnium adhibebanturque conviviis et natationibus lavabant simul cum principe. Admittebantur saepe etiam mulieres, cum ipso pulchrae puellae, cum illis anus deformes. Et iocari se dicebat, cum orbem terrarum undique perdidisset.

18. Fuit tamen nimiae crudelitatis in milites, nam et terna milia et quaterna militum singulis diebus occidit. Statuam sibi maiorem colosso fieri praecepit Solis habitu, sed ea inperfecta perit. Tam magna denique coeperat fieri, ut duplex ad colossum videretur. Poni autem illam voluerat in summo Esquiliarum monte, ita ut hastam teneret, per cuius scapum infans ad summum posset ascendere. Sed et Claudio et Aureliano deinceps stulta res vita est, si quidem etiam equos et currum fieri iusserat pro qualitate statuae atque in altissima base poni. Porticum Flaminiam usque ad pontem Molvium et ipse paraverat ducere, ita ut tetratichae fierent, ut autem alii dicunt, pentastichae, ita ut primus ordo pilas haberet et ante se columnas cum statuis, secundus et tertius et deinceps ®dia tessarov¯ columnas. Longum est eius cuncta in litteras mittere, quae qui volet scire, legat Palfurium Suram, qui ephemeridas eius vitae composuit. Nos ad Saloninum revertamur.

Pagina precedente